बाजुरा– बाजुराको बुढिनन्दा नगरपालिका १० पाण्डुसैन बस्ने २१ बर्षिय पार्वती गुरुङ्गले कार्तिक महिनामा बाजुरा बाट अछाम बसाइ सरिन् । उनले पुष महिनामा बाटोमा बच्चा जन्माईन् । जाडो छल्न औल (बेशी) झर्ने बेला अछामको मार्कुको जंगलमा पालमै बच्चा जन्माएकी थिइन ।
पार्वतीले भनिन्, बाटोमा पालमा बसिरहेको बेला बच्चा जन्माएको पार्वतीले वताईन् । श्रीमानको साहारामा बच्चा जन्माए, अरु कोही थिएन्, सुत्केरी भएपछि चिसो पाल बसेको उनि वताँउछिन् । चिसो सकिएपछि उनि नवजात शिशु बोकेर गाउँ फर्कीरहेकी छन् ।
उनि जस्तै हुम्लाको ताजाकोट गाँउपालिका २ कि सिता थापा भोटेले पनि मंसिरको अन्तिम साता अछाम जाने बेला बाजुराको बाह्रबिसमा छोरी जन्माएको बताईन् । बाटोमै बच्चा पाए, अत्याधिक रक्तस्राब भयो, स्थानिय मेडिकलमा उपचार गरेको सिताले वताईन् ।
त्यस्तै बाजुराको हिमाली गाउँपालिका ३ की २६ बर्षिय रमिता थापा भोटे पनि गर्भवती भएको ७ महिना भएको छ । ‘हिउँदका समयमा बेशितिर झरेकी छन् । उनले पनि सुत्केरि जाच, खोप र आइरन चक्कि कुनै नखाएको बताईन् । अछामको घुगुरकोट बसेका उनका परिवार अस्थाई पालमा बसेर घर फिर्ता भएकि छन् । पालमा बस्ता बिरामी भएको रमिताले बताईन् । बाटोमा आउदा जादा पनि समस्या हुने गरेको उनले थपिन् । कडा परिश्रम गर्नुपर्ने बाध्यता त एकातिर छदै छ अर्कोतिर आराम समेत बस्न नपाएको बताईन् । आफुले भारी बोक्ने देखि लिएर सबै काम गर्नुपर्ने बाध्यता रहेको बताईन् ।
गएको मंसिरमा हिमाली गाँउपालिका अगाउपानि बस्ने तनि थापाले अछाम जाने बेला बाजुराको बुढिगंगा गाबिसको रापकमा बिच बाटोमै बच्चा जन्माईन् । हिडदा हिडदै बाटोमा बच्चा दुखको साथ बच्चा जन्माईन् । बाटोमै जन्माएकी छोरी केही दिनमै गुमाउनु परयो । बाटोमा चिसो र बच्चाको स्याहार नहुदा घर फर्कदा सम्म मृत्यु भएको तनिले बताईन् । बाटो न त राम्ररो सँग खान पाए, नत आरामनै आफु पनि कमजोर भएको र अर्को तिर बच्चालाई समेत जोगाउन नपाएको उनले दुखेको पोखिन् । बच्चा पाएको दिनमा मात्र थप ५ घण्टा बच्चा लिएर हिडेको तनिले थपिन् । उनले २ बच्चा बसाई सरेको बेला अछाममा बच्चा जन्माएको बताईन् । आफु अहिले सम्म बिरामी रहेको बताईन् ।
“चिसो छल्न र गरिबिका कारण भेडा च्याङ्गा र सपरिवार सहित हिउँदका ६ महिना बेशि झर्ने भएकाले अधिकांश महिला बाटोमै बच्चा जन्माउने गरेको भोटे जनजाति महासंघका निवर्तमान अध्यक्ष बुद्धि बोगटी (भोटे) ले बताए” । शुदुरपश्चिम र कणर्ाली प्रदेशका बाजुरा, बझाङ्ग, मुगु, हुम्ला, जुम्लाका बासिन्दा मौसमि बसाई सर्ने गरेका छन् । ति जिल्लाका जनजाति महिलाहरु बसाइ सर्ने क्रममा बाटोमा बच्चा जन्माउने गरेका छन् ।
जिल्लामा आमा र बच्चाका लागि भनेर काम गरदै आएका थुप्रै सरकारी तथा गैर सरकारी संस्था काम गरदै आएका छन् । तर भोटे जनजाति महिलाको चेतनामा भने कुनै परिवर्तन आउन सकेका छैनन् । आमा र शिशुका लागि भन्दै युनिसेफ, सुहारा लगायतका संघ संस्थाले करोडौ बजेट खर्च गरेको पाईएको छ । अधिकांश कार्यक्रम सदरमुकाम मार्तडीमा सम्पनन हुने गरेका छन् ।