नेपालको सुदूरपश्चिमी पहाडी भेगमा, जहाँ हिमाली बतास आत्मासँग कुरा गर्छ, जहाँ हरियाली पाटनमा चरिरहेका पशुहरू प्रकृतिसँग तादात्म्य बाँध्छन्, जहाँ लोकभाकाले हिमाली जीवनको धडकन सुनाउँछ—त्यहीँ अवस्थित छ एक अद्भुत देवी स्थल, जसलाई श्रद्धालुहरूले बडिमालिका भगवतीको नामले पुकार्दछन्।
समुद्र सतहदेखि झण्डै ४२०० मिटरको उचाइमा अवस्थित यो शक्तिपीठ धार्मिक विश्वास, पौराणिक रहस्य, जनश्रुतिका रंग, र हिमाली सौन्दर्यको संगम हो।

शरीरभरि फाट, आत्माभित्र विश्वास — बडिमालिका क्षेत्रको भौगोलिक र प्राकृतिक चित्र बडिमालिका क्षेत्र आफैंमा एक खुला कविता हो — जहाँ शब्दहरू फूलको रूप लिन्छन्, हरियाली फाटहरू छन्द बन्छन्, र हिमाली दृश्यहरू श्रद्धाका उपमा। विशाल पाटनहरू, जहाँ घामको किरण फूलहरूमा खेल्छ, त्यहीँ चर्दै गरेका भेडा, बाख्रा र गोठालाहरूले जीवनको सरलता र शुद्धतालाई अभिव्यक्त गर्छन्।

बाइसै पाटन, अनि त्यसमाथि टल्कने हिमाल, जस्तो लाग्छ—स्वर्ग यही हो। यहाँको आकाश यति निलो, बादल यति पवित्र र बतास यति आध्यात्मिक हुन्छ, कि एउटा यात्रुले बडिमालिका पुग्नेबित्तिकै आफूलाई पृथ्वीमा नभई कुनै दिव्य लोकमा पुगेको अनुभूति गर्न थाल्छ।
पौराणिक दृष्टिकोण – शक्तिपीठहरूमा एक, देवीका अङ्गहरूमा बायाँ कुम हिन्दू धर्मशास्त्र अनुसार, देवी सतीले पिता दक्षप्रजापतिको यज्ञमा पतिको अपमान सहन नसकी आत्मदाह गरेपछि, भगवान शंकरले उनको शरीर बोकी ब्रह्माण्ड घुम्न थाले। तब, भगवान विष्णुले आफ्नो सुदर्शन चक्र प्रयोग गरी सतीदेवीको मृत शरीरलाई टुक्र्याए—त्यसैबाट उत्पन्न भयो ५१ शक्तिपीठ।

त्यही क्रममा, सतीदेवीको बायाँ कुम मालिका पर्वतमा पतन भएको मानिन्छ। यही कारणले यहाँ स्थापना भयो बडिमालिका शक्तिपीठ, जहाँ सतीको अंशमा शक्तिको आराधना हुने गर्दछ।
जनश्रुतिको जादू – डोल्पाको ओखलबाट उडेर आएकी नौ बहिनी भगवती

जनश्रुति भन्छ, डोल्पाको कोटगढी गाउँमा एउटा चमत्कारी ओखल थियो, जहाँ कुटिएको धानले सधैँ पर्याप्त चामल दिन्थ्यो। यो चमत्कारको रहस्य पत्ता लगाउन खनिएको ओखलबाट त्रिपुरा सुन्दरी देवीसहित नौवटा मुर्ति प्रकट भए। घिउको घडा सार्ने बित्तिकै ती मुर्तिहरू नौ पुतली बनेर आकाशमा उडे।

त्यो नौ पुतलीमध्ये जेठी बहिनी बाजुरा पुगेर बडिमालिकाका रूपमा स्थापित भइन। अन्य बहिनीहरू जुम्ला (कनिका सुन्दरी), सल्यान (खैरवाङ), अर्घाखाँची, जाजरकोट, नेपालगञ्ज (बागेश्वरी) आदि क्षेत्रमा पुगेर आफ्ना रूपहरूमा प्रतिष्ठित भए।

बाला, त्रिपुरा, र सुन्दरी नामक तीन बहिनीहरू चाहिँ डोल्पामै रहन पुगे—आज पनि तिनैलाई त्यहाँ बाला त्रिपुरा सुन्दरीका रूपमा पूजिन्छ।
धार्मिक परम्परा र विशेषता

बडिमालिकामा प्रत्येक वर्षको श्रावण चतुर्दशीका दिन, हजारौँ यात्रुहरूको उपस्थितिमा भव्य मेला लाग्छ। विशेष पूजाआजा, देउडा गीत, लोकनृत्य र संस्कृति समेटिएको त्यो मेलाले यहाँको धार्मिकता झन गहिरो बनाउँछ।

यहाँको विशेष परम्परा भनेकै—मुख्य पूजारीद्वयको चयन। बाजुरा र कालिकोट जिल्लाबाट एक–एक जना मुख्य पुजारी चयन गरिन्छन्, जसले हिमाली क्षेत्रको धार्मिक एकता र साझा संस्कृति प्रस्तुत गर्छ।

सांस्कृतिक सम्पदा – देउडाको भाका र गोठालाको गीत

बडिमालिकाको साँचो आत्मा भनेको यहाँको जीवित संस्कृति हो। गोठालाहरूको ओठबाट निस्कने ढेउडा भाका, ढाडी गीत र पारम्परिक भजनहरूले यो क्षेत्रमा आध्यात्मिक कम्पन फैलाउँछ। मेलाका बेला महिलाहरूले स्वर मिलाएर गाउने लोकगीतले श्रोतालाई मुग्ध बनाउँछ।
पदयात्रा र पर्यटक–हिमालतिरको सन्देश

बडिमालिका केवल भक्तजनको स्थल होइन—यो साहसिक पदयात्राका लागि पनि उपयुक्त गन्तव्य हो। अत्तरिया, धनगढी, मार्तडी, बुढीनन्दा हुँदै बडिमालिका पुग्ने मार्गहरूमा पाइने अनुभव, हिमाली जीवनशैली, लोकसंस्कृति र प्राकृतिक विविधता आफैंमा अध्ययनको विषय हुन्।

यात्राका क्रममा यात्रुहरूले बुढीनन्दा, नाँटीगाड, त्रिवेणी, सोता, थुलेमाणे, भान्ज्याङ जस्ता रमणीय स्थलहरू पार गर्छन्। यो यात्रामा हिँड्नेलाई आत्मशुद्धि र प्रकृतिसँगको पुनःसंबन्धको अनुभूति हुन्छ।
अवसर र चुनौती – प्रचार र पूर्वाधारको खाँचो

यति पवित्र, यति अनुपम तीर्थस्थल अझै पनि सरकारी प्राथमिकतामा नपर्नु दुःखद पक्ष हो। बडिमालिकालाई धार्मिक–पर्यटकीय हबका रूपमा विकास गर्न सकिने यथेष्ट सम्भावना छ। पूर्वाधार विकास (सडक, खानेपानी, बासस्थान), प्रचारप्रसार (डिजिटल सामग्री, ब्रोसर, वृत्तचित्र), तथा स्थानीय सहभागिता अनिवार्य छन्।

बडिमालिका भगवती कथा मात्र होइनन्, उनी विश्वासको मूर्त रूप हुन्। उनी पौराणिक रहस्य मात्र होइनन्, उनी समाज, संस्कृति र परम्पराको जगेर्ना हुन्। बडिमालिकाको कथा हजारौँ वर्ष पुरानो भए पनि उनको भक्ति हरेक मनमा आज पनि ताजा छ।

उहाँलाई भेट्न हजारौँ मानिस हिमाली उचाइ चढेर जान्छन्, तर बडिमालिका वास्तवमा यात्रा होइन—उहाँ त आत्माको शरण हो!
पवनराज उपाध्याय – बाजुरा निवासी, धर्म, संस्कृति र पर्यटन विषयमा क्रियाशील अनुसन्धानकर्ता तथा लेखक।