शनिबार, मंसिर ८, २०८१
फेरियो स्थिति, पहिले रक्तदान भनेपछि मानिस टाप कस्थे !
- बुधबार, जेष्ठ १५, २०७६
दुई लाख नेपालीले गर्छन् नियमित रक्तदान, रक्तदान गर्दा ख्याल गर्नैपर्ने कुराहरु
यो घटना उल्लेख गर्नको कारण के हो भने कुनै बेला यस्तो पनि पनि थियो, जुन बेलामा रगत दिनुभनेपछि मानिसहरुमा अनौठो डर, त्रास र आतंक जब्बर रुपमा गडेको थियो । रगत दिनुभनेको आफ्नो शरीरलाई नै कमजोर बनाउनु, रोगी बनाउनु हो भन्ने हदसम्मको भ्रम मानिसहरुमा थियो । पाटन अस्पतालबाट भाग्ने ती आफन्तले पनि निक्कै समयपछि आत्मालोचित हुँदै भनेका थिए, कसैले उनलाई रगत दियो भने त कमजोर होइन्छ, रोगी बनिन्छ भनेर भनिदिएका रहेछन् । त्यही भएर उनी आतंकित बनेर भागेका रहेछन् ।
तर अहिले स्थिति बदलिएको छ । रक्तदान गर्दा कमजोर होइँदैन, रोगी बनिँदैन, बरु उल्टै स्वस्थ पो होृइन, रक्तदान गर्दा त बरु कसैको जीवन पो बाँच्छ भन्ने सुखद भावना मानिसहरु जानकारी भइसकेको छ ।
पर्शुराम दाहालले अहिलेसम्म २० पटक रक्तदान गरे । १९ वर्षको उमेरदेखि रक्तदान गरेका दाहाल उमेरले अहिले ५० पुगे । बीचमा स्वास्थ्यमा समस्याले गर्दा रक्तदान गरेनन् । उनले आफ्नो स्वास्थ्यको पनि ख्याल गर्दै पछिल्लो पटक रक्तदान गरेको ९० दिन कटे पछि मात्रै रक्तदान गर्ने गरेका छन् । स्वास्थ्यमा समस्या नआएको खण्डमा ६० वर्षको उमेरसम्म रक्तदान गर्ने उनको इच्छा छ ।
नेपालमा वि.स २०२३ मा रेडक्रसले ब्लड बैंक संचालन गरेको हो । तर अहिले रक्तदानका कार्यक्रम विभिन्न सामाजिक संघ संस्थाहरुले पनि आयोजना गर्दै आइरहेको छ । नागरिकले पनि रगतको अभाव भएपछि जस्तोसुकै अवस्थामा पनि रक्तदान गरिरहेका छन् ।केही समय पहिला नेपालमा रक्तदानका सीमित कार्यक्रम मात्रै संचालन गरिन्थ्यो । विशेषत नेपाल रेडक्रस र अस्पतालको आयोजनमा रक्तदानको कार्यक्रम आयोजना गरिन्थ्यो । नेपालमा वि.स २०२३ मा रेडक्रसले ब्लड बैंक संचालन गरेको हो । तर अहिले रक्तदानका कार्यक्रम विभिन्न सामाजिक संघ संस्थाहरुले पनि आयोजना गर्दै आइरहेको छ । नागरिकले पनि रगतको अभाव भएपछि जस्तोसुकै अवस्थामा पनि रक्तदान गरिरहेका छन् । रक्तदानको सवालमा पछिल्लो समय नेपाली युवाहरुमा उद्धारताको भाव पनि बढ्दै गएको देखिन्छ । तर रक्तदान तपाई हामीले सोचेको जस्तो सामान्य भने होइन । स्वास्थ रगत दानको लागि रक्तदान गर्ने व्यक्ति आफै पनि स्वास्थ्यको हिसावले स्वस्थ हुनुपर्ने हुन्छ । रक्तदान गर्ने नागरिक आफैले पनि रक्तदान गर्दा धेरै कुरामा ध्यान दिनुपर्ने हुन्छ ।
यसरी बन्छ रगत
रगत मानव शरीरको मुटु र रक्तनली शिरा, धमनीमा अविरल बगिरहने महत्वपूर्ण तरल पदार्थ हो । प्राकृतिक रूपमा रातो देखिने रगत, ४५ प्रतिशत कोषिका र ५५ प्रतिशत तरल प्लाज्माको समिश्रण हो । कोषिकामा रातो रक्तकण, सेतो रक्तकण र प्लेटलेट हो भने प्लाज्मामा पानी, खनिज पदार्थ, प्रोटिन अल्बुमिन, ग्लोबुलिन, फाइब्रोनोजिन, प्रोथोम्विन विभिन्न रसायनिक पदार्थ र रगत जम्न चाहिने क्लोटिङ तत्वहरू रहन्छन् । हड्डीभित्र रहेको रातो मासीमा रगत बन्दछ, वयस्कमा । तर, भु्रण अवस्थामा र नवजात शिशुमा भने कलेजो र फियोले रगत निर्माण गर्दछन् ।
मानव शरीरमा नयाँ रगत बन्ने र पुरानो नष्ट हुने क्रम निरन्तर रूपमा चलिनै रहन्छ । सामान्यतया रातो रक्तकोष १२० दिनमा, सेतो रक्तकोष १ साता, लिम्फोसाइट सय दिनमा र प्लेटलेटको ८ देखि १२ दिनमा चक्र पूरा हुन्छ र नष्ट हुन्छन् । पुरुषमा ७६ मिलि प्रतिकेजी रगत हुन्छ भने महिलामा ६६ मिलि प्रतिकेजी रगत हुन्छ । तर, दैनिक कार्यसञ्चालन गर्न शरीरमा ५० मिलि प्रतिकेजी रगतको आवश्यक पर्छ ।
९० दिन कटे पछि मात्रै रक्तदान गरौं
अन्य राष्ट्रमा भने पछिल्लो पटक रक्तदान गरेको ५० दिन पछि फेरि रक्तदान गर्न पाउने व्यवस्था छ । तर नेपाल र नेपालीको हकमा भने पछिल्लो पटक रक्तदान गरेको ९० दिने कटे पछि मात्रै फेरि रक्तदान गर्न मिल्छ । यो स्वास्थ्यको हिसाबले रक्तदान गर्ने व्यक्तिको लागि निकै महत्वपूर्ण कुरा हो ।
अन्य राष्ट्रमा भने पछिल्लो पटक रक्तदान गरेको ५० दिन पछि फेरि रक्तदान गर्न पाउने व्यवस्था छ । तर नेपाल र नेपालीको हकमा भने पछिल्लो पटक रक्तदान गरेको ९० दिने कटे पछि मात्रै फेरि रक्तदान गर्न मिल्छ । यो स्वास्थ्यको हिसाबले रक्तदान गर्ने व्यक्तिको लागि निकै महत्वपूर्ण कुरा हो । ९० दिन नपुग्दै रक्तदान गरेको खण्डमा रक्तदान गर्ने व्यक्तिको रगतमा हेमोग्लोविनको मात्रा कम हुने जस्ता समस्याहरु देखापर्न सक्छन् । वास्तवमा, हाम्रो समाजमा व्यक्तिको रहनसहन र खानपीनको वर्तमान अवस्थाको कारण यो सावधानी अपनाइएको हो । रक्तदान गर्ने मापदण्डमा पछिल्लो पटक रक्तदान गरेको ९० दिन कटे पछि मात्रै रक्तदान गर्नुपर्ने कुरालाई स्पष्ट उल्लेख गरिएको छ ।
यस्तै रक्तदान गर्ने व्यक्तिमा कुनै पनि सरुवा रोग लागेको हुँनु हुँदैन । निजले एन्टिबोयोटिक औषधीहरु हालसालै सेवन गरेको पनि हुनुहुँदैन । स्वास्थ व्यक्तिले मात्रै रक्तदान गर्नुपर्ने हुन्छ । कुनै पनि व्यक्तिले रक्तदान गर्दैछन् भने उसलाई कुनै पनि सरुवा रोग लागेको हुनु हुँदैन । रक्तदान १८ वर्ष देखि ६० वर्षका व्यक्तिले गर्न सकिन्छ । त्यस्तै मधुमेह, उच्च रक्तचाप, थाइराइडको समसइा, मुटु, फोक्सो, किड्नी, छारे रोग लागेको व्यक्तिले रक्तदान गर्न मिल्दैन । यस्तै गर्भवती, स्तनपान गराउँर्दै गरेकी आमाले पनि रक्तदान गर्न मिल्दैन ।
यति मात्रै होइन, महिलाको हकमा भने महिनावारी भएको ७ दिन नबितेसम्म रक्तदान गर्न मिल्दैन । शरीरमा कुनै पनि रोग नभएको व्यक्तिले मात्रै रक्तदान गर्न मिल्छ ।
रोग छ भने नलुकाऔं
मानवताको हिसाबले पनि पछिल्लो समय रक्तदान गर्ने व्यक्तिहरुको अभाव छैन । रगत हामी सबैको लागि निकै महत्वपूर्ण कुरा हो जुन बिना जीवन जिउन सकिन्न । तर रक्तदान गर्ने बेलामा आफूसँग भएको रोग लुकाएर रक्तदान गर्नु झन ठूलो गल्ती हो ।
प्रसूतिगृहका ब्लड बैंकका प्रमुख पर्शुराम दाहाल भन्छन्, ‘रक्तदान गर्दा आफूसँग रोग छ भने नलुकाउनु होला । रक्तदान गर्ने व्यक्तिले रोग लुकाए पनि दान गरिएको रगत पछि परीक्षण गर्दा रोग पत्ता लागेको खण्डमा त्यस्तो रगत प्रयोग हुँदैन ।’
दाहालका अनुसार पहिला ÷पहिला रक्तदान गर्ने नागरिकले आफ्नो रोग लुकाउने गरे पनि अहिले नेपालको सन्दर्भमा त्यस्तो समस्या नभएको बताउँछन् ।
रक्तदान गर्नेको संख्या धेरै पनि नेपालमा नियमित रक्तदान गर्ने नेपालीको संख्या भने २ लाख रहेको छ । नेपाल रेडक्रस सोसाइटीले संचालन गरेको केन्द्रीय ब्लडक बैंककी निर्देशक डाक्टर मनिता राजकर्णिकारका अनुसार नेपालमा सबै प्रकारको रगत गरेर वर्षमा ३ लाख ४४ हजार यूनिट रगतको आवश्यक हुन्छ ।
अहिले नियमित रक्तदानको कार्यक्रम संचालन भइरहेको र रगत दिनेको संख्या पनि बढ्दै जादा समस्या नभएको निर्देशक राजकर्णिकार बताउँछिन् । रक्तदान गर्दा पछिल्लो पटक रक्तदान गरेको ९० दिन कटेपछि मात्रै रक्तदान गर्ने हो भने रक्तदाताको स्वास्थ्य समस्या नआउने राजकर्णिकार सुझाउछिन् ।
चर्चामा
