देशनै लकडाउन भएको बेलो बेशि झरेका भोटे जनजाति र अन्य समुदाय भने घर फर्किरहेका छन् । उनिहरु भेडा, गधा, घोडा, च्याङ्ग्रा र परिवार सहित घर फर्किरहेका छन् । बाजुराको उत्तरी क्षेत्र, हुम्ला, र मुगुका स्थानिय चिसोका कारण बेसीतिर झरेका बासिन्दा अहिले फिर्ता भइरहेका छन् । चैतको पहिलो हप्ता घर पुगेर तेस्रो हप्ता हिमाली भेग तिर जाने गर्छन् । उनिहरुलाई घर पुग्न डेढ साता जति लाग्ने गरेको छ ।
बसाई सराईका क्रममा उनीहरु बाजुराको दक्षिणी क्षेत्रका बाह्रबिस, कुल्देबमाडौ लगायत अछाम, डोटी र सुर्खेत बसाई सर्ने गर्दछन् । गर्मीयाम सुरु भएपछी एक हप्ता देखी हिमाली भेगमा सरीरहेका छन् । लकडाउन भन्ने त सुनेका छौ, तर के गर्ने आफ्नो घर फर्कीरहेका छौ, घर पुग्न दुइ हप्ता लाग्ने गरेको बाजुराको हिमाली गाँउपालिका ३ बौडीका राम बहादुर कुवरले वताएका छन् । आफु सँग ५ जनाको परिवार, १ सय ५० भेडा, घोडा लिएर घर फर्कन लागेको वताए । चिसोको बेला अछाम सरेका राम बहादुर अछाम बाट हिडेको ५ दिने भएको वताए ।

लकडाउनमा आवतजावत बन्द हो, तर हामीहरु अछाममा जंगलमा बस्ने गरेका थियौ, फिर्ता हुने समय भइसक्यो, हिडन नपाएर परिवार देखी भेडा बाख्रा सबै अलपत्र हुने बुढिन्नदा ९ का हस्त गुरुङ्गले वताए । हिमाली भेगका प्राय जसो बस्तिहरुमा हिमपात भई जाडो बढ्ने भएको र बेशिमा गएर व्यापार व्यबसाय गरी आम्दानी गर्न सकिने र चिसो समय विताउन सजिलो हुने भन्दै प्राय भोटे जनजातीहरु सपरिवार बस्तिहरु छोडेर बेशी तिर झरेका थिए । घरमा भएका भेडा च्याङ्ग्रा, घोडा, खच्चड गाइ, गोरु र खाने सरसमानका साथ बसाई सरेका हुन् ।
बाजुरामा मात्र करिब १० हजार बढी जनसंख्या रहेको यस जिल्लाका भोटे जनजातीहरु र अन्य समुदाय बर्षादका चार महिना सम्म उत्तरी भेगमा पर्ने चीन तिर जाने गर्दछन, भने केहि महिना गाँउमा बस्ने गर्दछन् । ‘परम्परागत पेशा, घरपरिवार पाल्न र आर्थिक आर्जनका लागि सपरिवार सहित उनिहरु चिसो लाग्ने समय देखिनै छिमेकी बसाइसराइ गर्ने गरेका कोल्टि नुरीका सुधि रोकायाले बताएका छन’ । गाँउनै खाली गरेर भेडाच्याङ्ग्रा संगै भोटे जनजातीहरु बेशी झर्ने भएपछि बालबालिका पढाई बाट बञ्चित हुने गरेको स्थानिय अंग थापाले बताए ।

त्यस्तै हुम्लाका, मैला, मदेना, डाडाफया, श्रीनगर, जयर लगायतका बासिन्दा पनि भेडा, च्याङ्ग्रा, घोडा, खच्चड गाइ, गोरु सहित बेशी बाट हिमाल सरिरहेका छन् । हुम्ला डाडाफयाका समयमा चिसोमा भेडा पालन गर्न र जिवीकोपार्जन गर्न समस्या भएकाले एक हप्ता लगाएर अछाम आउन लागेको बताए । सबै परिवार सहित बेशी झरेका छौ, चैतको महिनामा मात्र फिर्ता हुने गरेका छौ, उनले वताए । मुगुको सेरी, खम्ला, गम्था, सुकाडिक गाँउका बासिन्दा भेडा र परिवार सहित बेशी झर्ने गरेका छन् ।
बाजुरा मात्र ६ सय चालिस भन्दा बढी परिवारहरु मौसमी बसाई सर्ने गरेका छन् । हुम्लाको मैला गाँउपालिका धनजित रोकायाले भने ‘हुम्ला र जुम्लाका अधिकांश गाबिसमा हिमँपातका साथै चिसो हुने भएकाले प्राय बासिन्दा हिउदँमा बेसीतिर आउने गरेको छन, भने बर्षा याममा चिन तिर जाने गरेको बताएका छन’् ।